Niedożywienie dorosłych pacjentów krajów rozwiniętych, zarówno w opiece medycznej ambulatoryjnej jak i stacjonarnej staje się znakiem i problemem naszych czasów. Rozpoznawanie i leczenie niedożywienia, od początkowych do zaawansowanych jego stadiów jest ważnym i niezbędnym aspektem terapii każdego pacjenta. Jest ono konsekwencją dłużej trwającego niedoboru pożywienia (różnego stopnia głodzenia). Skutek niedoboru to brak składników odżywczych: białek, tłuszczów, węglowodanów, mikro i makroelementów. W sumie niedobory dotyczą około 80 substancji chemicznych o znaczeniu funkcjonalnym, budulcowym i regulacyjnym dla ludzkiego organizmu. Niedożywienie jest chorobą ogólnoustrojową, a jego skutki dotyczą wszystkich układów i narządów (układu oddechowego, pokarmowego, krążenia, wydalniczego).
Głodzenie, czyli stan niedoboru pokarmu jest sytuacja w której organizm zmuszony jest do zużywania własnych tkanek jako zapasów energetycznych, oraz źródła niezbędnych tkanek. W różnym czasie (w zależności od stopnia niedoboru pożywienia w stosunku do zapotrzebowania metabolicznego) organizm niedożywionego chorego „zjada” tkankę tłuszczową, mięśnie i pozostałe tkanki. Zahamowany zostaje proces powstawania nowych komórek i procesy naprawcze. W miarę głodzenia powstają wielonarządowe zaburzenia metaboliczne i immunologiczne. Śmierć następuje średnio po utracie przez chorego 30 % wyjściowej masy ciała.
Większość współczesnych publikacji (w tym zainteresowanie mediów i Narodowego Fundusz Zdrowia) piętnuje głównie niedożywienie szpitalne, skupiając się na zaawansowanych stadiach niedożywienia, które przeważnie (przynajmniej w początkowym okresie terapii) wymagają agresywnej terapii w wyspecjalizowanych ośrodkach stacjonarnych (żywienie dojelitowe i pozajelitowe), a część terapii ma kontynuację w ramach lecznictwa specjalistycznego domowego (domowe leczenie żywieniowe w ramach świadczeń odrębnie kontraktowanych).
Dużym problemem jest niedożywienie wśród dorosłych pacjentów ambulatoryjnych, w tym biednych, przewlekle chorych i seniorów.
Jaka jest skala problemu?
Nie ma danych mogących jednoznacznie ocenić liczbę niedożywionych Polaków znajdujących się poza szpitalami. Biorąc pod uwagę zamieszczone w poniższej tabeli dane, można przypuszczać,że jest to co najmniej kilkadziesiąt tysięcy Polaków.
| – Od 30 do 60% pacjentów ambulatoryjnych, u których stwierdza się niedożywienie powinna być z tego powodu hospitalizowana
– U 30% chorych hospitalizowanych stwierdza się niedożywienie w momencie przyjmowania do szpitala – U 70 % pacjentów leczonych stacjonarnie (szpitale, ośrodki rehabilitacyjne) stan odżywienia pogarsza się w trakcie hospitalizacji – Ponad 75% pacjentów cierpiących z powodu terminalnej fazy choroby nowotworowej umiera z objawami niedożywienia |
W zeszłym roku na podstawie projektu dr Anny Zmarzły powstał unikatowy na skalę Europy program „Niedożywienie Dolny – Śląsk 2012-2014”, realizowany dzięki wsparciu finansowym Samorządu Województwa Dolnośląskiego w Poradni Żywienia Klinicznego w WSS im. J. Gromkowskiego przy ul. Koszarowej 5 we Wrocławiu. W części dotyczącej opieki zdrowotnej przeznaczony jest dla pacjentów dorosłych z terenu Dolnego Śląska. Merytoryczna opiekę nad projektem sprawuje Polskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego. Pod opieka programu znajdują się osoby z niezamierzoną redukcją masy ciała (co najmniej 10 % wyjściowej masy ciała w okresie 3 miesięcy). Generalizując są to pacjenci:
– Zdrowi – ich zapotrzebowanie odżywcze jest stałe, ale maja problemy społeczne i ekonomiczne
– Cierpiący z powodu schorzenia nagłego, które z powodu stresu i swojego charakteru zmienia zapotrzebowanie na składniki odżywcze, zwykle mamy tu do czynienia ze zwiększonym zapotrzebowaniem metabolicznym
– Chorujący przewlekle – ta grupa ma najbardziej heterogenne zapotrzebowanie na składniki odżywcze, które należy dostosować do indywidualnej sytuacji i schorzeń towarzyszących
W poradni podczas wizyty przeprowadzane jest badanie lekarskie, analiza składu ciała za pomocą bioimpedancji elektrycznej, wykonywane są pomiary grubości fałdów skórno-tłuszczowych (nad mięśniem trójgłowym ramienia, pod łopatka i fałd brzuszny), pomiar siły uścisku ręki, badania krwi oraz zbierany jest bardzo dokładny wywiad żywieniowy. Po przeanalizowaniu wyników wszystkich pomiarów i zapoznaniu się z przedstawionym przez pacjenta jadłospisem personel poradni rozpoczyna edukację żywieniową oraz udziela pacjentowi wsparcia żywieniowego.Profilaktyka i leczenie niedożywienia u dorosłych nie są możliwe bez zainteresowania pracowników służb społecznych i medycznych tą tematyką. Brak wiedzy w zakresie wystąpienia ryzyka niedożywienia (kiedy? u kogo? dlaczego?) jest bezsporny i przerażający.
W ramach programu wspólnie z Polskim Towarzystwem Żywienia Klinicznego organizowane są systematycznie szkolenia służb społecznych i medycznych w zakresie tematów związanych z leczeniem niedożywienia ambulatoryjnego, a także powstają bezpłatne publikacje dydaktyczne poświęcone tej dziedzinie. W działania te aktywnie włączył się samorząd pielęgniarski i lekarski. Do dnia dzisiejszego przeszkolono 600 proacowników służby zdrowia i udzielono pomocy 800 chorym!
Bazując na tych doświadczeniach Polskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego rozpoczęło w trakcie ostatniego zjazdu w Jachrance akcję edukacyjną „Niedożywienie ambulatoryjne”.
Elementami kampanii będą szkolenia personelu, popularyzowanie problemu niedożywienia ambulatoryjnego oraz fachowe publikacje.
Aktualnie do dyspozycji Państwa pozostają dwa rodzaje ulotek edukacyjnych dla chorych („Co to jest niedożywienie”, „Jak prawidłowo stosować doustną suplementację pokarmową”).
Każda osoba pracująca z chorym niedożyionym może bezpłatnie otrzymać te materiały-należy skontaktować się z dr Anną Zmarzły (azmarzly@poczta.onet.pl).
Zarząd Polskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego